Rvaši su granično mjesto bivše Riječke i Lješanske nahije, odnosno bivšeg Cetinjskog i Titogradskog sreza, a danas opština Cetinje i Podgorica. Jednako je udaljeno od ova dva grada, oko 13 kilometara. Sa Lješanskom nahijom selo se graniči od sjevera i sjeveroistoka. Istočno je selo Bobija, južno su Drušići, zapadno su Meterizi, a sjeverozapadno od Rvaša je Dobrska Župa.

O porijeklu imena mjesta ne postoje pouzdani podaci. Prema jednoj legendi, tu je živjela neka Mare Rvašica, pa je mjesto po njoj dobilo ime. Mare se, prema toj legendi, nije udavala, a svoje imanje, koje je zahvatalo veći dio današnjeg Rvaškog Polja, zavještala je Crkvi.

Meni, lično, čini se vjerovatnijim da ime potiče po prvim mještanima koji su naselili ovaj kraj, mnogo ranije nego što su to učinili Ceklinjani, i koji su se morali žestoko rvati sa prirodom da bi od kamena oteli parče plodne zemlje i sebi stvorili kakve takve uslove za život.

Inače, čitav predio na kome se, pored Rvaša, nalaze sela Žabljak, Dodoši, Prevlaka, Bobija, Drušići, Dujeva, Šinđon, Meterizi, Dobrska Župa i varošica Rijeka Crnojevića, je na nadmorskoj visini koja ne prelazi 300 metara (ne računajući visoka brda). Sva ova naseljena mjesta ili se nalaze na samoj obali Skadarskog Jezera ili ga dotiču svojim obodom, izuzev Meteriza i Dobrske Župe. To ovom predjelu obezbjeđuje blagu zimu, sa rijetkim snijegom. U staro vrijeme korišćen je za zimovanje stada i nazivao se Gornja i Donja Župa. Gornju Župu činili su današnji Meterizi i Dobrska Župa, a u Donju Župu spadali su Rvaši i Drušići. Kada su Ceklinjani počeli naseljavati ovo područje u drugoj polovini 18- og vijeka, katunsko pleme Bjelice, već se bilo spustilo sa svojim stadima do Jezera. Ceklinjani su ih potisnuli, a u tome su im, pored Ljubotinjana, pomogli i Dobrljani, koji su tada živjeli u Dobrskom Selu, ispod Cetinja. U znak priznanja Ceklinjani su nagradili Dobrljane dijelom teritorije i dali im da je sami izaberu u Gornjoj ili Donjoj Župi. Oni su se odlučili za Gornju Župu i otuda i naziv današnjeg naselja Dobrska Župa. Slično su dobili i Ljubotinjani, ali na teritoriji na kojoj se nalazi Dujeva.

Prema nekim zapisima, može se zaključiti da su Rvaši veoma staro naselje, posebno današnji zaseoci Pipac, Doljani i Galak. Prema navodima dr Pavla Radusinovića[1], u turskim defterima navodi se da su Rvaši 1521. godine imali 13 kuća, a gotovo vijek kasnije, prema Bolici, 18 domova i 40 vojnika. U narednih 150 godina, starosjedelačko stanovništvo se raselilo, vjerovatno zbog čestih upada Turaka, a i pod pritiskom katunskog plemena Bjelice.[2] Prema nekim izvorima, Ceklinjani su počeli naseljavati Rvaše između 1770. i 1790. godine.«…Prvo su naselje učinili Gazivode pri Bogdaniću i Strugari pri Rvaškom Polju. Za ovima su dodigli ovdje Šofranci, Jovićevići i Kostići; ostali su se docnije doselili na imanja, koja su kupovali u pojedinih seljana…».[3] Godine 1865. Rvaši su imali 85 domova, a 1925. bilo je 92 doma sa 483 stanovnika.[4] Poslije Drugog svjetskog rata, prema obavljenimpopisima, broj stanovnika Rvaša kretao se ovako: godine 1948 bila su 383, a 1953. 391 stanovnik. Od 1961. godine broj stanovnika Rvaša konstantno se smanjuje. Te godine Rvaši su imali 365 stanovnika, 1971. godine 257, 1981. godine 194, a 1991. broj stanovnika spao je na 130. Danas je osjetno veći broj porodica, ali je selo raseljeno prelaskom mještana u grad i sada ga, uz rijetke izuzetke, čine staračka domaćinstva. Prema popisu iz 2003. godine Rvaši su imali 73 stanovnika. I pored osjetnog smanjenja broja stanovnika, dva posljednja popisa pokazuju porast broja stanova. Tako su Rvaši imali 110 stanova 2003. godine u odnosu na 64 stana, koliko su imali 1991. godine.

Sa stanovišta tipa naselja, Rvaši spadaju u naselja razbacanog tipa. Protežu se od sjevera prema jugu od Careva Laza do Ribaša, a posmatrano od zapada prema istoku od Meteriza do Karuča. U oba pravca rastojanje je 4-5 kilometara.

Prvi sačuvani kulturno-istorijski spomenik u Rvašima je Mala crkva, koju je sagradilo 14 porodica, krajem 18-og vijeka, poslije bitke na Krusima 1796. godine. Zakonom je zaštićena, a nalazi se pored crkve Svetog Nikole, koja je sagrađena skoro sto godina kasnije (1872. godine). Tu se nalazi i seosko groblje. Interesantan je podatak prema kome su se Rvašani dogovorili da se u krugu nove avlije ne može podići ni jedna grobnica ukoliko za to ne postoji opšti konsenzus svih Rvašana. Drugim riječima, dovoljan je jedan glas protiv da osujeti takvu namjeru. I to se i danas poštuje. Bilo je nekoliko slučajeva da su mještani, čije su se stare grobnice graničile sa krugom nove avlije, prilikom renoviranja, zahvatili samo po nekoliko centimetara avlije, pa su morali to da uklanjaju poslije rasprave na sudu, bez obzira što o tom starom dogovoru ne postoji nikakav pisani dokument.

Jedina grobnica koja se nalazi u krugu nove avlije, ispred crkve Svetog Nikole, je grobnica proslavljenog ceklinskog junaka Kenja Stankova Jankovića, koji je oba puta bio na čelu Ceklinjana, kada su osvajali grad – tvrđavu Žabljak (Crnojevića). Ovaj spomenik podigao je knjaz Nikola I, 1874. godine. Na nadgrobnoj ploči, Knjaz je dao da se upiše posveta, uklesana u kamenu, sljedeće sadržine:

Kenjo Stankov Janković

1794 – 1867.

Pod ovom grobnicom počivaju kosti junačkog Srbina Kenja Stankova Jankovića, koji je jednom 1835. a drugom 1852. na udarac grada Žabljačkoga prvi od sviju vitezova crnogorskijeh izišao na bedem od grada. Ovaj spomenik čini Knjaz Nikola Petrović Kenju radi njegova viteštva i vjernosti svoga otačastva.

Građen 1874. g.

Više puta bio sam u prilici da od starih ljudi čujem priču kako je knjaz Nikola imao običaj da u Odžakliji svoga dvorca na Cetinju često okupi serdare i vojvode i razgovara sa njima. Jednom takvom prilikom pitao ih je pred kojom crkvom u Crnoj Gori je sahranjeno najviše junaka. Jedan od glavara, želeći da se dodvori Knjazu, odmah je rekao da je to crkva na Čevu (Knjaževa žena Milena bila je rodom sa Čeva, od Vukotića). Drugi jedan glavar kazao je da je to crkva u Markovini (selo u Katunskoj nahiji). A onda je Knjaz rekao da je najviše junaka sahranjeno pred crkvom Sveti Nikola u Rvašima. Kada je neko od serdara upitao Gospodara zašto je to baš crkva u Rvašima, on je odgovorio da je od 12 Ceklinjana koji su prvi put uskakali u utvrđeni grad Žabljak, osam sahranjeno pred crkvom u Rvašima.

Vjerovatno ova priča ima veze sa podizanjem Kenjovog spomenika. Naime, tom prilikom, Knjaz nije tražio konsenzus Rvašana, ali mu je jedan od njih, iz bratstva Gazivoda, do čijeg je mišljenja Knjaz držao, kazao da je trebao podići spomenik svim Ceklinjanima koji su uskakali u Žabljak, a ne samo Kenju.

U Spomen domu u Rvašima nalazi se poseban eksponat na kome je zapisano:

Ovi junaci iz Rvaša, bez uzmaha i bez straha, učestvovaše u osvajanju Žabljaka Crnojevića 1835. godine, čije bedeme pomoću stuba osvojiše i u grad uskočiše:

Gazivoda Markišin Ivan (Ivaš)

Gazivoda Vukčev Nikola

Janković Stankov Kenjo

Kostić Petrov Miloš

Kostić Perišin Mališa

Strugar Ivanov Prelo

Strugar Đukanov Petar

Šofranac Otašev Nikola

U ponovnom zauzimanju Žabljaka 1852. godine učestvovaše ovi Rvašani:

Gazivoda Markišin Ivan

Gazivoda Đurišin Marko

Janković Stankov Kenjo

Kostić Perišin Mališa

Kostić Petrov Miloš

Šofranac Petrov Mijat

U Rvašima su rođena dva priznata ceklinska junaka: Vuk Koičin Kostić- Lješević i Kenjo Stankov Janković. Živjeli su u jednom vremenu, ali su pripadali dvjema generacijama. Vuk je već bio u poodmaklim godinama, kada je Kenjo tek nastajao[5].

O Kenju je već bilo govora, a za Vuka treba reći da je pripadao bratstvu Kostića. Međutim, njegovo junaštvo i ugled u Ceklinu bili su takvi da su ga svojili i Đuraškovići i Jankovići, jer je podjela bratstva Lješević na Đuraškoviće, Jankoviće i Kostiće bila još svježa. Vuk je bio maloga rasta i dosta ružnog fizičkog izleda. Kadasu Hercegovački glavari došli na Cetinje i htjeli da vide Vuka Lješevića,o čijem junaštvu su slušali, da ih ne bi razočarao, Vuk im je pokazao jednog svog plemenika koji je bio skladno građen, zgodan, a uz to idobar junak. Epska pjesma «Udar na Salkovinu», objavljena u Njegoševom «Ogledalu srbskom» počinje stihovima:

»Bijela je pokliknula vila
savrh Vesca, brda visokoga,
ter klikuje u pitomu Župu,
u Rvaše, u selo krvavo,
a na ime Lješevića Vuka…«[6]

Iz novije istorije sela, važno je istaći da su u Belvederskim demonstracijama 26. juna 1936. godine učestvovala 33 mještana od kojih je jedan poginuo, a četvorica su ranjena.[7]

U toku drugog svjetskog rata, iz Rvaša je poginulo 16 boraca Narodno-oslobodilačkog rata, tri mještanina su strijeljana kao aktivisti NOP-a, a 16 mještana stradali su kao žrtve fašističkog terora.  Rvaši su dali dva narodna heroja: Dušana Andrijina Strugara i dr Iliju Filipova Kostića.

Reference:
[1] Dr Pavle S. Radusinović, Naselja Stare Crne Gore, posebni dio, Srpska akademija nauka i umetnosti i Narodna knjiga, Beograd, 1985, str. 281.

[2] Na eksponatu koji se nalazi u Spomen domu u Rvašima, a u kojemu se govori o istorijatu sela, stoji da su, prije naseljavanja Ceklinjana, u Rvašima živjela bratstva Marovići i Nikolići.

[3] Andrija Jovićević: Riječka nahija, CID, Podgorica 1999, str. 208.

[4] Dr Pavle S. Radusinović, Naselja Stare Crne Gore-Posebni dio, op. cit, str. 281.

[5] Pričao mi je Savo Sorat sa Riječkoga Grada da je Kenjova majka, Bistra, bila odiva Sorata i da je umrla kada je Kenju bilo pet godina. Kenjo je imao i mlađega brata, koji se zvao Džanjo. Poslije majčine smrti, oba su kao djeca proveli jedno vrijeme na Riječkom Gradu i brigu o njima vodila je Savova prababa Make, koja je vjerovatno bila Bistrina majka. Make je doživjela duboku starost i umrla je u 105. godini života.

[6] Petar Petrović Njegoš, Ogledalo srbsko; «Prosveta», Beograd, 1951, str. 468.

[7] Vidi: dr Ilija Kostić, Značaj Belvederskih događaja i učešće mještana sela Rvaši u njima, Istorijski institut Crne Gore, Titograd, 1986. godine. (Ondašnje jugoslovenske vlasti bile su uhapsile Petra Savova Gazivodu dva dana prije Belvederskih demonstracija, zbog čega je bio onemogućen da u njima učestvuje). Vidi Prilog 6.

 

Tekst koji ste upravo pročitali je preuzet iz knjige “Zapisi”, autora Branka Vladova Kostića iz Rvaša (IP “Vaša knjiga”, Beograd i “Pegaz”, Bijelo Polje, 2005)