U Rvašima postoji više od dvadeset lokacija koje se mogu smatrati kulturno-istorijskim spomenicima ili značajnim obilježjima istorijskih događaja.

Rvašanin Prof. Dr. Branko Vladov Kostić je pripremio pregled ovih lokacija i njihov bliži opis, a u pripremi je i informativna tabla koja će biti locirana u centru sela.

Lokacije su prikazane i označene brojevima na mapi ispod. Mapa u originalnoj veličini, sa čitljivim oznakama, se može preuzeti sa ovog linka (desni klik i “Save as”, slika u .jpeg formatu, veličina ~10 MB, rezolucija 4472 x 5479).

Kulturno-istorijski spomenici
1. Zimovnik Sv. Petra Cetinjskog – u narodu poznat kao Kula Sv. Petra ili Karučka kula.
2. Spomenik bici na Carevom Lazu 1712. godine i Trinaestojulskim ustanicima 1941. godine.
3. Crkvište u zaseoku Pipac.
4. Crkvište u zaseoku Gospoštine.
5. Mala Crkva, kulturno-istorijski spomenik, zaštićena zakonom.
6. Nadgrobni spomenik koji je podigao Knjaz Nikola Petrović 1874. godine Kenju Stankovom Jankoviću.

Obilježja
7. Ribolovno oko Volač
8. Ribolovno oko Karuč
9. Izvor Balješkovica
10. Vezačka pećina.
11. Rodna kuća prof. dr Petra-Pera Vasovog Strugara.
12. Rodna kuća Vuka Koičina Kostića Lješevića
13. Kuća Kenja Stankova Jankovića
14. Rodna kuća Dušana Andrijina Strugara, Narodnog heroja iz Drugog svjetskog rata.
15. Barikade u Đikanovića lazinama i na Torijunu.
16. Rapine.
17. Rodna kuća Radovana Đokovog Jablana.
18. Stara Osnovna škola, podignuta 1904. godine.
19. Rodna kuća Šćepana Zekovog Šofranca.
20. Rodna kuća Đuka Mićovog Kostića.
21. Rodna kuća dr Ilije Filipovog Kostića, Narodnog heroja iz Drugog svjetskog rata, doktora pravnih nauka i generala JNA.
22. Zgrada u kojoj je bila smještena Osmogodišnja škola, Spomen – dom “13. jul” i prostorije Mjesne zajednice.

Lokacije se mogu pogledati u programu Google Earth, pomoću fajla lokacija; fajl možete preuzeti sa sljedeće adrese:

http://www.rvasi.me/izvori/files/Kulturno-istorijski-spomenici-i-obiljezja-u-Rvasima.kmz

(desni klik i “Save as”, .kmz fajl, ~6 kB).

Za pregled ovog fajla potreban je Google Earth; program se može preuzeti sa adrese http://www.google.com/earth/download/ge/agree.html

U nastavku teksta su dati detalji za svaku od ovih lokacija.

I Kulturno-istorijski spomenici

1. Zimovnik Sv. Petra Cetinjskog – u narodu poznat kao Kula Sv. Petra ili Karučka kula.

Petar Prvi Petrović Njegoš, vladika i gospodar crnogorski, imao je na Karuču (iznad ribolovnog oka Volač) kućicu u kojoj je često boravio, naročito u toku zime. Kada je Marko Lopica (Lopičić), ceklinski knez, kupio za Ceklinjane 1734. godine kod žabljačkih i spuških begova ribolovna oka u predjelu Karučke rijeke i Rijeke Crnojevića, Ceklinjani nijesu htjeli da uzmu ribolovno oko Volač. Ovo ribolovno oko kupio je vladika Sava Petrović za potrebe Cetinjskog manastira. Ceklinjani su se brzo pokajali pa su zapalili kućicu Svetog Petra, nastojeći da ga odbiju od Karuča. Sveti Petar je teško prokleo Ceklinjane, a od njegovih kletvi narod se mnogo bojao. Zato su Ceklinjani poslali delegaciju kod Sv. Petra koja je molila Vladiku da skine kletvu sa njih, a oni će mu sagraditi novu kuću i pokloniti mu ribolovno oko Karuč. Vladika je uslišio njihovu molbu, s tim što je rekao da će kuću zajedno graditi, a ribolovno oko Karuč nije prihvatio, nego je obavezao Ceklinjane da daju Cetinjskom manastiru svaki sedmi sak ulovljene ribe iz ovog oka. Kao rezultat tog dogovora, izgrađen je ovaj Zimovnik Svetog Petra, u kome je on zimi često boravio. Poslije njegove smrti, ostali vladari iz dinastije Petrovića nijesu koristili Kulu. Krajem 19. vijeka u Kuli je bila otvorena prva osnovna škola u Donjem Ceklinu.

(Tekst preuzet iz knjige “Ceklinski ribolovi na Skadarskom jezeru u Crnoj Gori”, autora prof. dr Branka Kostića, “Pegaz” Bijelo Polje, 2011).

2. Spomenik bici na Carevom Lazu 1712. godine i Trinaestojulskim ustanicima 1941. godine.

Do sada poznati istorijski izvori o bici na Carevom Lazu vrlo su oskudni. Prema onome što je do sada poznato, mjesto je dobilo naziv po tome što je u toj bici Sultanova vojska posječena od strane Crnogoraca kao lazina. Na čelu Crnogorske vojske bio je Vladika Danilo, rodonačelnik dinastije Petrovića. Dva najznamenitija junaka iz ove bitke bili su Janko Đurašković i Vuk Mićunović. Janko je u ovoj bici poginuo, a Vuk Mićunović je bio ranjen. Na ploči Spomenika utisnut je sljedeći tekst:

CAREV LAZ
Uspomena na slavnu pobjedu Crnogoraca nad Turcima 1712. godine i na junačke borbe crnogorskih partizana za slobodu 13. jula 1941. godine.

Opširniji prikaz bitke na Carevom Lazu , prema narodnom predanju, dao je prof. dr Branko Kostić u knjizi Zapisi (IP “Vaša knjiga”, Beograd “Pegaz” Bijelo Polje, 2005. godine).
Istorijska nauka već je utvrdila da je Trinaestojulski ustanak naroda Crne Gore bio prvi masovni opštenarodni ustanak u porobljenoj Evropi protiv nacizma i fašizma, 1941. godine.

3. Crkvište – Pipac

Ostaci u temeljima stare crkve o kojoj nema mnogo podataka. Poznato je da je crkva bila podignuta prije nego što su Ceklinjani naselili priobalno područje Skadarskog jezera polovinom 18. vijeka.

4. Crkvište u zaseoku Gospoštine.

Po jednoj verziji narodnog predanja, zaseok je dobio to ime što je u bici na Carevom Lazu 1712. godine tu izginuo najveći broj turske gospode. Po drugoj verziji narodnog predanja, ime zaseoka potiče po crkvi Sv. Gospođe, koja se tu nalazila. Crkva je sagrađena prije naseljenja Ceklinjana, koji su ovo područje počeli naseljivati oko 1750. godine. Prije njih na ovom području živjelo je slovensko pleme Malokšići, koji su se raselili pod pritiskom Turaka, ali i katunskog plemena Bjelice, koji su se bili spustili sa svojim stadima sve do Skadarskog jezera. Od Crkve su ostali samo temelji i obredna trpeza ispred Crkve. Prema narodnom predanju Crkva je bila velika i uz njeno rebro moglo se prisloniti 300 kopalja.

5. Mala Crkva

Mala Crkva je kulturno-istorijski spomenik, Zakonom zaštićena. Sagrađena je krajem 18. vijeka, poslije pobjede Crnogoraca nad Turcima u bici na Krusima 1796. godine. Neki mještani tvrde da je i ranije tu postojala crkva, a da je samo dograđen ulazni dio u kome se desno od ulaza nalaze grobna mjesta za sveštenike, a lijevo za nepoznate osobe, kao privremena pohrana.

6.Grobnica i nadgrobni spomenik Kenja Stankova Jankovića.

Nadgrobni spomenik koji je podigao Knjaz Nikola Petrović 1874. godine Kenju Stankovom Jankoviću. Na nadgrobnoj ploči uklesan je u kamenu tekst sljedeće sadržine:

Kenjo Stankov Janković
1794-1867
Pod ovom grobnicom počivaju kosti junačkog Srbina Kenja Stankova Jankovića, koji je jednom 1735. godine, a drugom 1852. na udarac grada Žabljačkoga prvi od sviju vitezova crnogorskijeh izašao na bedem od grada. Ovaj spomenik čini knjaz Nikola Petrović Kenju radi njegova viteštva i vjernosti svoga otačastva.
Građen 1874. g.

Kenjo Stankov Janković je nosilac više odlikovanja, među kojima je i Zlatna Obilića medalja.

II Obilježja

7. Ribolovno oko Volač.

8. Ribolovno oko Karuč.

9. Izvor Balješkovica.

10. Vezačka pećina.

Iskopavanja u pećini je započela zajednička ekipa arheologa iz Crne Gore i Engleske, kojom rukovodi Dejan Branimirov Gazivoda iz Rvaša, diplomirani arheolog.

11. Rodna kuća prof. dr Petra-Pera Vasovog Strugara.

Pero je rođen 1932. godine u Rvašima. Osnovnu školu završio je u Rvašima, gimnaziju na Cetinju, a Eletrotehničke studije u Beogradu. Prvi je u Crnoj Gori i među prvima u Jugoslaviji, diplomirani student Atomske fizike . Doktorirao je na Elektrotehničkom fakultetu u Beogradu na temu: “Maksimum neutronskog fluksa kod termalnih reaktora”. Redovni je profesor Univerziteta u Beogradu. Radio je u Institutu za nuklearna istraživanja u Vinči. Živi u Beogradu.

12. Rodna kuća Vuka Koičina Kostića a Lješevića.

Kuća je sada u vlasništvu potomstva Arsa Krcunova Šofranca. Vuk Lješević je bio jedan od najuglednijih Ceklinjana svoga vremena. Za njega je Sveti Petar Cetinjski jednom prilikom na Karuču, dodjeljujući mu zvanje barjaktara Ceklinskog plemena, kazao: “Ono što je do sada u Ceklinu bio Petar Andrijin Strugar, to će od danas biti Vuk Lješević”. (Petar Andrijin Strugar, već je bio u poodmaklim godinama, a smatrali su ga kao jednog od najuglednijih ličnosti Riječke nahije).

Vuk Lješević je prvi sa svojom četom pritekao u pomoć Kenju Stankovom Jankoviću i njegovim Ceklinjanima prilikom prve pohare Žabljaka (Crnojevića) 1835. godine. Poginuo je u poznatoj bici na Salkovini 1840 godine.

Petar Drugi Petrović Njegoš napisao je pjesmu Udar na Salkovinu 1840. koja je objavljena u Ogledalu srbskom. Pjesma počinje stihovima:

Bijela je pokliknula vila
Sa vrh Vezca brda visokoga
Ter klikuje u pitomu Župu
U Rvaše, u selo krvavo
A na ime Lješevića Vuka…

13. Kuća Kenja Stankova Jankovića

Kenjo je rođen u Drušićima. Sa svojim bratom Džanjom, kao djeca, jedno vrijeme su proveli u porodici Sorat na Riječkom gradu (Salca). (U Sorata je bila udata odiva Jankovića). Kenjo se kasnije preselio i živio je u Rvašima.

Ubraja se među najpoznatije crnogorske junake svoga vremena. Ovjenčao se slavom kao četovođa Ceklinjana koji su dva puta, 1835. i 1852. godine, osvajali od Turaka utvrđeni Žabljak (Crnojevića). Oba puta Kenjo se sa svojim podvižnicima, noću, peo pomoću stuba uz bedem visok 12 metara.

Oba puta, na intervenciju carigradske Porte (Vlade), Crnogorci su se morali povući iz Žabljaka zbog pritiska Rusije, koja je tada bila zaštitnica Crne Gore.

Savjet MZ Rvaši odlučio je da pokrene obnovu Kenjove kuće.

14. Rodna kuća Dušana Andrijina Strugara, Narodnog heroja iz Drugog svjetskog rata.

Rođen je 1919. godine u Rvašima, gdje je završio osnovnu školu. Učiteljsku školu završio je na Cetinju. Proslavio se u borbama protiv ustaša i Njemaca na Livnu u decembru 1942. godine i u borbi protiv Njemaca na Vilića Guvnu 1943. gdje je poginuo kao komandir Treće čete Drugog bataljona Četvrte crnogorske brigade. Za Narodnog heroja proglašen je 1952. godine.

(Detaljnije vidi: Enciklopedija Narodni heroji Jugoslavije, Partizanska knjiga-Beograd, Narodna knjiga-Beograd i Pobjeda-Titograd, N/Ž, 1982, str. 229).

15. Barikade na Torijunu i u Đikanovića lazinama.

Na Barikadi u Đikanovića lazinama učestvovali su komunisti i rodoljubi iz Rvaša, a na Torijunu iz Rvaša i Bobije. To su bile prve barikade 13. jula 1941. godine na komunikaciji Skadar – Tuzi –Podgorica – Barutana – Rijeka Crnojevića – Cetinje. Njihova svrha bila je da ometu prodor italijanskih trupa koje su, kao pojačanje Cetinju, upućene iz Albanije. (Detaljniji podaci nalaze se u Spomen domu “13. jul” u Rvašima).

16. Rapine.

Predio u kome se u staro vrijeme nalazila stoljetna šuma. Tu je ubrana građa od koje su napravljene stube (iz nekoliko djelova) , uz koje su se Crnogorci popeli uz bedem Žabljačkog grada visok 12 metara, prilikom osvajanja Žabljaka.

17. Rodna kuća Radovana Đokovog Jablana

Radovan je rođen u Rvašima 1933. godine. Osnovnu školu završio je u Rvašima, a Učiteljsku školu u Nikšiću. Studirao je Jugoslovensku književnost. Bio je najpoznatiji crnogorski i spada među najpoznatije jugoslovenske autore radio i novinskih reportaža. Bio je urednik Radio Titograda. Napisao je deset knjiga iz oblasti beletristike i publicistike. Izvedeno mu je nekoliko drama. Dobitnik je Trinaestojulske nagrade u Crnoj Gori, koja se dodjeljuje za izuzetna ostvarenja, najveće jugoslovenske nagrade za novinarstvo i publicistiku “Moša Pijade” i brojnih drugih nagrada i priznanja. Umro je 1990. godine.

18. Stara Osnovna škola

Osnovna škola je zadužbina Ilije Miloševa Strugara iz Drušića, podignuta 1904. godine. Pored djece iz Rvaša, Školu su pohađala djeca iz Bobije, Drušića, Prevlake, Meteriza i Dobrske Župe. Kada je, poslije Drugog svjetskog rata, izgrađena osmorazredna Osnovna Škola na Krnjanovini, u centru Rvaša, zbog nedostatka finansijskih sredstava, za krov nove iskorišćena je pokrivka Stare škole, koja kasnije nije obnavljana. Sačuvana je Spomen ploča Zadužbinara, koja treba da nađe mjesto u Spomen – domu, kada bude obnovljen.

19. Rodna kuća Šćepana Zekovog Šofranca.

Šćepan je rođen u Rvašima 1880. godine. Učesnik je Balkanskih ratova i Prvog svjetskog rata. Bio je komandir Rvaške čete u Crnogorskoj vojsci. Imao je čin kapetana prve klase. Nosilac je Zlatne Obilića medalje i više drugih odlikovanja. Umro je 1934. godine.

20. Rodna kuća Đuka Mićovog Kostića, plemenskog kapetana.

21. Rodna kuća dr Ilije Filipovog Kostića, Narodnog heroja iz Drugog svjetskog rata, doktora pravnih nauka i generala JNA.

Na ovom mjestu bila je rodna kuća dr Ilije Filipovog Kostića, Narodnog heroja iz Drugog svjetskog rata, doktora pravnih nauka i generala Jugoslovenske narodne armije. Kuća je stradala u katastrofalnom zemljotresu 1979. godine. Ilijini sinovci, na istom mjestu sagradili su novu kuću.

Ilija je rođen u Rvašima 1911. godine. Osnovnu školu završio je u Rvašima, gimnaziju u Podgorici, a Pravni fakultet u Beogradu. U poznatoj Pljevaljskoj bici 1. decembra 1941. godine ostao je bez lijeve ruke, pa je najveći dio ratnog vremena proveo na partijskom radu u Bosni. Za Narodnog heroja proglašen je 1953. Doktorirao je na Pravnom fakultetu u Beogradu 1964. godine. Objavio je veći broj naučnih i stručnih radova. Pored više partijskih i državnih funkcija, bio je javni tužilac Jugoslovenske narodne armije i predsjednik Vrhovnog vojnog suda Jugoslavije. Umro je 1992. godine. Sahranjen je u Beogradu, na Novom groblju, u Aleji velikana.

(Detaljnije vidi: Enciklopedija Narodni heroji Jugoslavije, Partizanska knjiga-Beograd, Narodna knjiga-Beograd i Pobjeda-Titograd, A/M, 1982, str.405).

22. Zgrada u kojoj je bila smještena Osmogodišnja škola, Spomen – dom “13. jul” i prostorije Mjesne zajednice.

Zgrada je stradala u katastrofalnom zemljotresu 1979. godine. Na istom mjestu podignut je montažni objekat, ali je i on propao zbog dotrajalosti. Eksponati iz Spomen – doma sklonjeni su i uskladišteni u jednom privatnom podrumu. Za očekivati je da će zgrada biti obnovljena i da će eksponati Spomen – doma “13 jul” biti ponovo postavljeni.

Obradio:
Dr Branko Kostić
redovni profesor Univerziteta Crne Gore
Podgorica, maj 2015.